Логопедия мамандығының студенттерінің кәсіби құзыреттіліктерін дамытуда қашықтықтан оқыту технологияларын қолдану мүмкіндіктері

Бұл мақалада логопедия мамандығының студенттерінің кәсіби құзыреттілігін дамытуда қашықтықтан оқыту технологияларын қолданудың мүмкіндіктері кешенді зерттелді. Соңғы жылдары елімізде және бүкіл әлемде орнаған жағдай қашықтықтан оқыту технологияларының мәнін арттыра түсті. Яғни, бұл технологиялар төтенше жағдайлар орнаған жағдайларды білім алу сапасын үзбестен сапалы білімге мүмкіндік беретін технологияның бірі болып саналады. Сонымен қатар, қашықтықтан білім беру технологиялары мектепке дейінгі және мектептен бөлек, жоғары оқу орындарында да жиі қолданылады.

Мақалада қашықтықтан білім беру технологияларын логопедия мамандарын дайындауда қолданудың мүмкіндіктері талданды. Нақты айтқанда, кәсіби құзыреттіліктерді дамытуда бұл технологиялардың оң ықпалы сараланып, тиімді жақтары анықталды.

Зерттеу барысында ең алдымен, зерттеу базасында білім алатын 4 курс студенттерінің кәсіби құзыреттілік деңгейі анықталып, нәтижелері шығарылды. Алынған нәтижелер мен көрсеткіштерді ескере отырып, оны қашықтықтан оқу технологиялары арқылы дамыту жұмысын ұйымдастырудың ерекшеліктерін ұсындық.

Кілттік сөздер: логопедия, болашақ маман, қашықтықтан оқыту, технология, кәсіби құзыреттілік, мамандық.

Абылкасым Г.Н.^1*, Жиенбаева Н.Б.¹

¹Казахский национальный педагогический университет им. Абая

¹Алматы, Казахстан

ВОЗМОЖНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ ДИСТАНЦИОННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАЗВИТИИ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ СТУДЕНТОВ СПЕЦИАЛЬНОСТИ ЛОГОПЕДИЯ

Аннотация

В данной статье комплексно исследованы возможности применения дистанционных образовательных технологий в развитии профессиональных компетенций студентов специальности логопедия. Ситуация, сложившаяся в последние годы в стране и во всем мире, повысила ценность технологий дистанционного обучения. То есть эти технологии считаются одной из тех, которые позволяют получить качественное образование без ущерба для качества образования при возникновении чрезвычайных ситуаций. Кроме того, дистанционные образовательные технологии также часто используются в высших учебных заведениях, помимо дошкольных и школьных.

В статье проанализированы возможности применения дистанционных образовательных технологий при подготовке специалистов логопедии. В частности, в развитии профессиональных компетенций было проанализировано положительное влияние этих технологий и определены эффективные стороны.

В ходе исследования, прежде всего, был определен уровень профессиональной компетентности и подведены результаты студентов 4 курса, обучающихся на исследовательской базе. С учетом полученных результатов и показателей нами были предложены особенности организации работы по его развитию с помощью дистанционных образовательных технологий.

Ключевые слова: логопедия, будущий специалист, дистанционное обучение, технология, профессиональная компетентность, специальность.

Abylkasym G.N.^1*, Zhienbayeva N.B.¹

¹Kazakh National Pedagogical University named after Abai

¹Almaty, Kazakhstan

THE POSSIBILITIES OF USING DISTANCE LEARNING TECHNOLOGIES IN THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCIES OF STUDENTS OF THE SPECIALTY SPEECH THERAPY

Annotation

This article comprehensively examines the possibilities of using distance learning technologies in the development of professional competencies of students of the specialty speech therapy. The situation that has developed in recent years in the country and around the world has increased the value of distance learning technologies. That is, these technologies are considered one of those that allow you to get a quality education without compromising the quality of education in case of emergencies. In addition, distance learning technologies are also often used in higher education institutions, in addition to preschool and school.

The article analyzes the possibilities of using distance learning technologies in the training of speech therapy specialists. In particular, in the development of professional competencies, the positive impact of these technologies was analyzed and effective sides were identified.

In the course of the study, first of all, the level of professional competence was determined and the results of the 4th year students studying at the research base were summed up. Taking into account the obtained results and indicators, we proposed the features of the organization of work on its development with the help of distance educational technologies.

Keywords: speech therapy, future specialist, distance learning, technology, professional competence, specialty.

Кіріспе

Логопедия мамандығы бүгінгі таңда маңызды және қоғам үшін қажетті мамандық болып табылады. Елімізде ерекше білімді қажет ететін балалардың, соның ішінде сөйлеу тілінің әртүрлі бұзылыстары бар балалардың санының артуы логопед мамандарды дайындауға деген ерекше сұранысты білдіріп отыр. Бүгінгі таңда Қазақстанның 10 – ға жуық жоғары оқу орындарында бұл мамандық бойынша студенттер дайындалады. Мамандарды дайындау бойынша қашықтықтан оқыту технологиялары 2020 жылдан бастап белсенді қолданылып келеді. Логопедия мамандарын дайындауда дәстүрлі оқыту түрінен бөлек осы технологияның түрін де үйлестіре қолдануға болады. Мәселен, дәстүрлі түрде логопедия мамандығының студенттері кәсіптік біліктіліктерін арттыру бойынша дағдыларды игеретін болсақ, қашықтықтан оқыту технологияларын олардың кәсіптік құзыреттіліктерін дамыту үшін қолдануға болады [1].

Әдебиеттерге шолу

Қашықтықтан оқыту технологияларын зерттеумен айналысқа ғалымдар оны екі тәсіл бойынша негіздейді. Олар: жүйені дамыту (дидактикалық) және технологиялық [2].

Жүйені дамыту тәсілі қашықтықтан оқыту тұжырымдамасын ұсынады, ол әр түрлі формадағы ең жақсы және қолайлы қасиеттер мен мүмкіндіктерді синхрондайды және оқытудың жаңа интерактивті моделін құрайды. Мұндай модель студенттердің аудиториялық сабақтарының (орнату сабақтары, жексенбілік мектептер, тьюториалдар және т.б.) бірлігіне және ақпараттық және коммуникациялық технологиялармен жабдықталған оқу және әдістемелік әдебиеттер жиынтығымен қамтамасыз етілген студенттердің өзіндік жұмысына негізделген университет тарапынан вариативті, бағытталған және бақыланатын білім беруді қарастырады. Яғни, бұл студенттердің кәсіптік сала бойынша пәндерді игеруі кезінде кеңінен қолданылады [3].

Сонымен, Е.С. Полат және бірлескен авторлар мынадай анықтама береді: қашықтықтан оқыту – бұл белгілі бір тақырыптар, сала, оқу пәндері бойынша ұйымдастырылған, студенттер арасында белсенді ақпарат алмасуды қамтамасыз ететін және жаңа ақпараттық технологиялардың заманауи құралдарын (аудиовизуалды құралдар, дербес компьютерлер, телекоммуникация құралдары) барынша пайдаланатын оқу процесі [4].

А. А. Андреев өзінің анықтамасы бойынша жалпылаудың ғылыми әдісін қолдана отырып, келесі түсіндірмені береді: қашықтықтан оқыту – бұл білім алушылар мен білім алушылардың өзара және оқу құралдарымен интерактивті өзара әрекеттесуінің мақсатты процесі, олардың кеңістікте және уақытта орналасуына инвариантты (индифферентті), ол нақты дидактикалық жүйеде жүзеге асырылады [5].

Яғни, бұл авторлар ұсынған анықтамаларға ортақ түсінік қашықтықтан оқыту технологияларының дербес және ақпарат алмасу мақсатында қолданылуы болып табылады.

Логопедия ғылымында студенттердің кәсіби құзыреттілігін дамыту мәселесі өзекті болып табылады. Себебі, мамандықтың асқан жауапкершілігі мен маңызын ескерер болсақ, мамандардың бойындағы кәсіпке деген нақты құзыреттілік түрлерін дамыту өте маңызды болып табылады [6].

С. А. Дружилов «кәсібилік» ұғымын адамдардың әртүрлі жағдайларда күрделі қызметті жүйелі, тиімді және сенімді орындаудың ерекше қасиеті ретінде анықтайды. Бұл Тұжырымдама қоғамдағы қолданыстағы стандарттар мен объективті талаптарға сәйкес келетін кәсіби қызметтің адами құрылымын игеру дәрежесін көрсетеді [7].

Логопед мамандардың кәсібилік моделінде С.А. Игнатьева келесі кәсіби құзыреттіліктерді анықтайды:

1. Әдістемелік – мамандықтың ғылыми-теориялық негіздерін түсіну, түзету және білім беру процестері мен тенденцияларына тұтас көзқарас.

2. Аспаптық – балаларда, жасөспірімдерде және ересектерде сөйлеу бұзылыстарының алдын алу, түзету және жоюдың сараланған логопедиялық технологияларын, әдістері мен құралдарын меңгеру.

3. Интегралды – логопедия теориясы мен практикасын біріктіру мүмкіндігі.

4. Коммуникативті – құзыретті және өнімді педагогикалық қарым-қатынасты жүзеге асыру мүмкіндігі.

5. Бейімделу – өзгеретін жағдайларға бейімделу қабілеті [8].

Білім беру жүйесін жаңғыртудың басты бағыттарының бірі мектепке дейінгі, жалпы және кәсіптік білім берудің жаңа сапасына қол жеткізу болып табылады. Бұл сапаға білім алушылардың ауызша және жазбаша сөйлеуі толық қалыптасқан жағдайда ғана қол жеткізуге болады. Сөйлеу тілі бұзылған балалар санының өсуі байқалған жағдайда, бұл әрдайым дерлік белгілі бір дәрежеде бұзылған дамумен және оның ішінде сөйлеу дамуында көрінеді, сәйкесінше даму мен оқытудың барлық кезеңдерінде логопедиялық көмекке мұқтаж балалар саны тұрақты түрде артып келеді.

Сондықтан логопедке қойылатын талаптар артады. Сөйлеу дамуының бұзылуын нақты диагностикалау және дамуында проблемалары бар балаларға психологиялық – педагогикалық қолдау көрсетуді ұйымдастыруда логопед – мұғалімнің маңыздылығын арттыру оның кәсіби құзыреттілік деңгейіне қойылатын талаптардың өсуіне ықпал етеді [9].

Мектептің логопед – мұғалімі қызметінің жетекші бағыты сөйлеу ақауларын түзету және жазу мен оқудың бұзылуын түзету болып табылатындығын ескере отырып, әдістемелік шеберлікті игеру, балалардың сөйлеуіне тиісті әсер ету үшін қажетті әдістерді білу және оларды тек логопедиялық сабақтар кезінде ғана емес, сонымен бірге балалармен қарым-қатынастың барлық жағдайларында қолдана білу ерекше маңызға ие.

Логопед – мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі екі топқа бөлінеді:

1. Жалпы кәсіби – жалпы педагогикалық, барлық бағыттағы мұғалімдерге қажет: коммуникативті, әдіснамалық, компьютерлік, аспаптық, бейімделгіш және т. б.

2. Кәсіби мамандандырылған – логопедиялық практикаға тән ерекше:

- диагностикалық – тбаланың сөйлеу, коммуникативті, моторикасын зерттеп, осы әңгімелерді, сауалнамаларды, медициналық карталарды және басқа мамандардың қорытындыларын талдай отырып, логопедиялық жұмысты дұрыс құруға мүмкіндік беретін нақты сөйлеу қорытындысын шығара білу.

- аспаптық – түзету әдістері мен әдістерін таңдау, сөйлеу бұзылыстарының алдын-алу диагностикасы, сараланған логопедиялық массажды, дыбыстарды қою тәсілдерін және т. б.

- маршруттық – сөйлеу дамуындағы кемшіліктері бар баланы кешенді медициналық – психологиялық – педагогикалық сүйемелдеу бағытын құруға мүмкіндік береді, ол көбінесе дамудың әртүрлі ауытқуларымен үйлеседі, бұл барлық осы қиындықтардың ерекшеліктерін білуді қамтиды.

- коммуникативті – түзету-педагогикалық процеске қатысушылардың үлкен тобымен қарым-қатынасты білдіреді: психофизикалық даму ерекшеліктері бар балалар, олардың ата-аналары, аралас мамандар және басшы қызметкерлер [10].

- компьютерлік-кеңсе бағдарламалары мен ғаламтормен жұмыс істей білу, сонымен қатар оларды түзету және дамыту процесінде белсенді пайдалану.

Зерттеу әдістері және материалдары

Зерттеу мақсаты – «Логопедия» мамандығында білім алатын студенттердің кәсіби құзыреттіліктерінің деңгейін анықтау.

Зерттеу жұмысына ҚазҰПУ «Логопедия» мамандығы бойынша 3 – 4 курста білім алатын 30 студент қатысты.

Зерттеу жұмысы барысында Отандық және шет ел әдебиеттерін кешенді теориялық талдау, математикалық өлшеу, эксперимент әдістері қолданылды. Зерттеу барысында негізгі көрсеткіштерді алу үшін анкеталау әдісі қолданылды. Анкетаның мазмұны мынадай болды:

Құзыреттілік ұғымы сіз үшін таныс па?
Өзіңізді логопед маман ретінде толық құзыреттімін деп санайсыз ба?
Логопед маманның кәсіби құзыреттіліктерін толық білесіз бе?
Өз мамандығыңыз бойынша диагностикалық жұмысты іске асырудың алгоритмін білесіз бе?
Логопед маманның жұмысындағы аспаптық кешенді толық меңгере алдыңыз ба?
Алған теориялық біліміңіз бен практика мөлшері бір – біріне сай келеді ме?
Логопед маманның жұмысын сәтті ұйымдастырулағы барлық әдіс – тәсілдерді меңгере алдыңыз ба?
Логопед маманның түзете – дамыту жұмысын нәтижелі ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын білесіз бе?
Логопед маманның кәсіби қызметіндегі кәсіби ережелерді білесіз бе?
Логопед ретінде өзіңізді білікті маман ретінде көре аласыз ба?

Зерттеу нәтижелері және талдамасы

Нәтижелерді бағалау кезінде студенттердің «иә» жауаптарының саны есепке алынады.

8 – 10 – жоғары деңгей

5 – 7 – орташа деңгей

0 – 4 – төмен деңгей.

Зерттеу нәтижелері

Анкеталау жұмысының нәтижелері мынадай көрсеткіштерді анықтап берді:

Кесте 1

Зерттеу нәтижелері

Деңгейлері	Жоғары	Орташа	Төмен
Нәтижелер, бірлік	3	6	6
Нәтижелер, %	20 %	40 %	40 %

Нәтижелерден аңғарып отырғанда балалардың кәсіби құзыреттілік деңгейлері әлі де болса жақсартуларды талап етеді. Студенттер жауабының №4, 5, 7, 9 сұрақтары бойынша жауаптардың басым бөлігі «жоқ» жауабын қамтыды.

Сандық көрсеткіштердің негізінде мынадай диаграмма алынды:

Сурет 1 – Зерттеу нәтижелері

Зерттеу нәтижелерінен байқағандай 3 – 4 курс студенттерінің логопед маманы ретінде кәсіби құзыретінің төмен деңгейде екендігіне көз жеткіздік. Ал, бұл құзыреттілік түрінің маман үшін маңызды екендігін ескеретін болсақ, оны дамыту өзекті міндеттердің бірі болып табылады. Логопед маманның дәстүрлі оқу формасы бойынша білім алу жүктемесінің үлкен екендігін ескеретін болсақ, қашықтықтан оқыту технологияларын қолдану арқылы дамыту оңтайлы әдіс болып табылады. Қашықтықтан оқыту технологиялары арқылы кәсіби құзыреттілікті дамытудың бірқатар тиімді тұстары бар. Атап айтқанда:

Кәсіби құзыреттілікті дамыту бойынша іс – шараларды студенттердің өзіне ыңғайлы уақытта қайта қарау, сақтау мүмкіндігі;
Уақытты үнемдеу;
Ақпараттық алмасу көкжиегінің кеңдігі, қызықты интерфейс.

Қашықтықтан оқыту технологияларын қолдану арқылы логопед мамандарды дайындау кезінде «Tims», «Zoom», «Whatsapp» және телеграмм желілерін пайдалануға болады. Осы сервистерде кәсіби құзыреттілікті дамыту бойынша іс – шаралардың мазмқнын әзірлеп, жүктеуге болады.

Қорытынды

Қашықтықтан білім беру технологияларын білім беру практикасына енгізу педагогтердің кәсіби құзыреттілігін арттыруға және қазіргі әлеуметтік-мәдени жағдайға және білім беру жүйесіне әлеуметтік тапсырысқа барабар педагог кадрларды қалыптастыруға ықпал етеді. Қашықтықтан білім беру қызметтерінің спектрі білім беру жүйесін жаңғыртудың басым бағыттарымен тікелей байланысты бағыттар бойынша дамиды. Қашықтықтан білім беру технологияларының тиімді тұстары ретінде мыналарды қарастыруға болады:

қашықтықтан оқыту оқытудың нақты әдістері, құралдары мен формаларының кешенін қолданумен сипатталады. Ең алдымен, оларға ақпараттық және коммуникациялық технологиялар жатады. Сондықтан біліктілікті арттыру жүйесінде қашықтықтан оқытуды пайдаланудың басты шарты мұғалімдердің компьютермен, жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялармен жұмыс істеу дағдыларын меңгеруі болып табылады;
педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру жүйесінде қашықтықтан оқытуды қолданудың өзіндік ерекшелігі бар, өйткені педагогикалық білімі бар адамдар қатысады. Педагогикалық қызметкерлер өздерінің кәсіби құзыреттіліктерін қашықтықтан арттырып қана қоймай, оқытудың осы түрін өз педагогикалық практикасында қолдануға дайын болуы керек;
қашықтықтан оқытушылардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыру кезінде оқу пәнінің ерекшелігін ескеру қажет. Сондықтан белгілі бір пәндік саланың мұғалімдері үшін қашықтықтан оқыту жүйесін құру маңызды.

Қорыта айтқанда, қашықтықтан білім беру технологиялары арқылы логопед мамандарды дайындау үрдісін сапалы іске асыруға болады.

Refrences

Aizman, R. I. Distantsionnoe obuchenie - vozmojnost dlıa nepreryvnogo obrazovaniıa / R. I. Aizman, V. A. Korolev // OBJ. Osnovy bezopasnosti jizni. - 2013 - № 6 - S. 22-24.

Andreev, A. A. Distantsionnoe obuchenie i distantsionnye obrazovatelnye tehnologii = E-learning and distance learning technologies / A. A. Andreev //

Andreev, A. A. Onlain kursy v vysşem obrazovanii i ih kachestvo / A. A.Andreev // Vestnik Moskovskogo universiteta. Ser. 20, Pedagogicheskoe obrazovanie. - 2017 - № 3 - S. 77-85.

Beketova, O. N. Distantsionnoe obrazovanie v Rossii: problemy i perspektivy razvitiıa / O. N. Beketova, S. A. Demina // Sotsialno- gumanitarnye znaniıa. - 2018 - № 1 - S. 69-78.

Verşinina, O. Distantsionnoe obuchenie: kliychevaıa rol platformy / Olga Verşinina // Universitetskaıa kniga. - 2016 - № 5 - S. 37

Gustyr, A. V. Distantsionnoe obrazovanie: zadachi i tehnologicheskie reşeniıa[Tekst] / A. V. Gustyr // Rektor vuza. - 2017 - № 6 - S. 32-37.

Danilova, L. N. Distantsionnoe obrazovanie kak forma povyşeniıa kvalifikatsii pedagogov za rubejom / Danilova L. N. // Nauka i praktika vospitaniıa i dopolnitelnogo obrazovaniıa. - 2013 - № 6 - S. 45-52.

Kazachenok, V. V. Strategiıa razvitiıa vysokotehnologichnoi sredy obucheniıa. V. V. Kazachenok // Pedagogicheskaıa informatika. - 2018 - № 1 - S. 104-110.

Kalinina, A. I. Distantsionnoe obuchenie kak chast sistemy nepreryvnogo obrazovaniıa i rol samoobrazovaniıa v distantsionnom obuchenii = Distance learning as a part of life-long learning system and the role of self-education in distance learning / A. I. Kalinina // Vestnik Moskovskogo universiteta. Ser.Pedagogicheskoe obrazovanie. - 2014 - № 1 - S. 100-105.

Kovalchuk, V. O. Distantsionnoe obuchenie: formy, vidy, problemy / V. O. Kovalchuk, E. Ia. Suprunenko // Sibirskii uchitel. - 2013 - № 6 - S. 72-76.