АУТИСТ БАЛАЛАРДА ҮЛКЕН МОТОРИКАНЫ ДАМЫТУҒА АРНАЛҒАН ОН ЖАТТЫҒУ
Аутист балаларда жалпы моториканы дамытуға арналған он жаттығу бар. Осы жаттығулардың көмегімен сіз баланың бұлшық еттерін күшейтіп қана қоймай, оған өте құнды дағдыларды қалыптастыра аласыз.Аутист баланың моторикасын дамытуда ата-аналар мен арнайы мамандар әр түрлі техникалар мен әдістерді таңдайды.
1. Ынталандыру сыйлығын ұсыну
Ынталандыру сыйлығы - бұл басқа да дағдыларды дамыта алатын қарапайым жалпы қозғалыс әрекеті. Тапсырма ересек адамның алға қарай қадам жасауынан, ал баланың оның іс-әрекетіне еліктеуінен тұрады. Баланы аяқтарындағы қимылдардан бастауға шақырыңыз, содан кейін біртіндеп қол қимылдарына қадам жасаңыз.
2. Батутта секіру
Батут - аутизммен ауыратын балаларға арналған жалпы қозғалыс жаттығуларының патшасы. Секіру қозғалысы сенсорлық ынталандыру болып табылады, бұл сенсорлық шамадан тыс жүктеме мен мазасыздықты жеңілдетуге көмектеседі. Аутист балалардың белгілі бір бөлігі батутта секіргеннен кейін онша қарқынды емес қайталанатын мінез-құлықты сезінеді және бұл іс-әрекет кейбір балаларды тыныштандыруға және өз әрекеттерін ұйымдастыруға көмектеседі.
3. Доп ойындары
Ең қарапайым жаттығулар балаға жайлылық әкелуі мүмкін, және осындай әрекеттердің бірі - доп ойнау. Допты ұстау бастаудың ең шынайы мақсаты болып көрінбеуі мүмкін, бірақ оған біртіндеп жақындауға болады. Допты әдеттегідей алға және артқа айналдырудан бастаңыз. Бұл қарапайым іс-әрекет объектіні қадағалаудың маңызды дағдыларын дамытады, сонымен қатар бала доптың қозғалысын қадағалай отырып, моториканы дамытады. Басқа қызмет түрлеріне мыналар кіреді:
• Доп тебу
• Допты лақтыру
• Допты еденге ұру
• Допты теуіп,қолмен қағып алу
• Жұмсақ доп және үрілген шар
4. Тепе-теңдік
Аутизм спектрі бұзылған балалар үшін тепе-теңдікті сақтау өте қиын, ал көптеген жалпы мотор жаттығулары баладан тепе-теңдікті сезінуді талап етеді. Баланың көзін жұмып тұрып, тепе-теңдікті жоғалтпайтындығын тексеріп көріңіз. Бұл сіздің тепе-теңдік дағдыларын дамыту үшін қанша жұмыс қажет болатынын анықтауға көмектеседі. Баланы жіңішке сызық бойымен жүргізу арқылы бастауға болады, содан кейін біртіндеп арнайы әткеншекте тепе-теңдікке көшуге болады.
5. Екі доңғалақты және үш доңғалақты велосипедтер
Аутист балаларға арналған велосипедтер аутизм спектрі бұзылған балалардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін арнайы жасалынуы міндетті емес, бірақ осы модельдердің кейбіреулері қосымша артықшылықтарға ие. Велосипедтер мен үш дөңгелекті велосипедтер тепе-теңдік сезімін дамытып қана қоймай, балада аяқтың бұлшықеттерінің жұмысын жақсартуға көмектеседі. Тапсырма велосипедпен қозғалу қабілетін, оның қозғалысының бағытына шоғырландыруды қамтиды, бұл көптеген балалар үшін қиын болуы мүмкін.
6. Би
New York Times журналы «Би аутист балаларға көмектеседі» атты мақала жариялады, онда авторлар баланың дамуы үшін қызықты және көңілді моторлық белсенділіктің маңыздылығы туралы әңгімелеген. Ата-аналар мен арнайы мамандар қозғалысқа еліктеуді және басқа да күнделікті өмір дағдыларын дамыту үшін әуен арқылы өз – өзіне мүмкіндігінше қызмет етуге,тістерді тазалау, тазалыққа бейімдеу әрекетеріне және қимылды ойындарды қайталата отырып жасатуға болатындығын атап көрсеткен.
7. Таңбалық ойындар (Символические игры)
Таңбалық ойын көбінесе аутист балалар үшін күрделі мәселе болып табылады. Олардың көпшілігінде қиялымен жұмыс істеу оңай болады, егер мұндай ойындар дене шынықтырумен байланысты болса. Моториканы дамытуға арналған таңбалық ойындарға арналған бірнеше идеялар:
• «Біз ұшақ сияқты ұшамыз»
• «Біз қоян болып секіреміз»
• «Киіну» т.б
8. Қорапқа қадамдар
Балаларға арналған әртүрлі қызықты іс-шараларды таңдауға келетін болсақ, кәсіпқойларға және ата-аналарға қарапайым картон қорап сияқты қарапайым зат көмектеседі. Балаңызды қорапқа кіріп, содан кейін қайтадан сыртқа шығуға шақырудан бастаңыз. Бұл тапсырманы біртіндеп қадамдар тізбегін ойлап табу немесе тереңірек қораптарды қолдану арқылы қиындатыңыз.
9. Туннельде жорғалау.
Туннельде жорғалау - бұл бір мезгілде өзінің моторикасын жаттықтыратын және заттардың өзгермейтіндігі мен тұрақтылық сезімін дамытатын бала үшін өте қызықты іс-шара. Бұл әрекетке жасырынып іздеу, жасырын заттар, символдық ойындар сияқты ойындарды қолдана отырып, әлеуметтік дағдыларды да қосуға болады.
Балаға осы әрекеттен ләззат алу үшін арнайы туннель сатып алудың қажеті жоқ. Ол үшін үлкен картон қораптарын қатарға қоюға немесе орындықтар мен көрпелермен туннель салуға болады. Туннельдік ойындарды пойыз ойнаудан бастап, елестететін лагерьге дейінгі басқа да әртүрлі жұмыстарға айналдыруға болады.
10. Кедергілер жолағы
Кедергілер - жалпы моториканы дамытуға арналған жаттығулардың бірегей жиынтығы. Кедергілер қиын болмауы керек. Шындығында,мамандар мен ата-аналар бір ғана кедергіден тұратын әрекеттен бастап, оны біртіндеп әртүрлі жаттығулармен толықтыра алады. Кедергілерге қатысты ең қарапайым идеяларға мыналар жатады:
- Бақа секіру
- Қозғалып тұрған шариктерге жанасып өту
- Орындықтан айналып өту
- Сызық бойымен жүру
Кедергілер жолағы әр түрлі жалпы моторлы жаттығуларды қолдануға тамаша мүмкіндік болып табылады, сонымен қатар аутист балалармен сабақтардың реттілігі үшін де қолданыла алады. Бұл физикалық белсенділік - оқытудың оқу мақсаттарына жетудің тамаша тәсілі.
Жалпы моториканы дамыту жоспарын құру
Дене белсенділігі аутизм спектрі бұзылған көптеген балалар үшін алаңдаушылық тудыруы мүмкін (біз сізге мазасыздықты басқару туралы мақаланы оқуды ұсынамыз). Балаңызға қолдау көрсетіп, жаңа жаттығуларды біртіндеп енгізіңіз. Ең жеңіл тапсырмалардан бастаңыз және сіз неғұрлым күрделі тапсырмаларды орындаңыз, сіз ұсынып отырған іс-шаралар сіздің балаңыздың даму деңгейіне сәйкес келетіндігіне және моторды дамыту мақсаттарының шынайы екендігіне көз жеткізіңіз.
Автор:
Орынбекова Нургул Сарсенбековна
«А.Байтұрсынов атындағы №1 мектеп-лицейі» КММ-нің
Инклюзивті қолдау кабинетінің педагог-ассистенті
Түркістан қаласы
